Bureau Guacamaya
het regenwoud
Zes jaar gewoond in regenwoud
Het regenwoud is het rijkste habitat op aarde. Zo leven er in Zuid Amerika meer dan 300 soorten kolibries. Er zijn kolibries in alle kleuren van de regenboog en sommige zijn zo klein dat zij op grote hommels lijken. In het regenwoud van Nieuw Guinea leven de bont gekleurde vogelvlinders die zo groot zijn dat je hen kunt horen vliegen. Op dit eiland leven ook de mooiste vogels ter wereld: de paradijsvogels. Het regenwoud in Nieuw Guinea is nog grotendeels onaangetast, maar in veel andere landen is veel of bijna al het regenwoud verdwenen zoals in Madagascar en de Filippijnen. Veel van de dieren die daar leven worden dan ook met uitsterven bedreigd. Niet duurzaam landgebruik is hiervoor de belangrijkste reden. In mijn studietijd heb ik verschillende tropische landen bezocht en de vernietiging van het regenwoud met eigen ogen gezien. Ik heb mijn studie economie afgesloten met een scriptie over het duurzaam gebruik van het regenwoud. Na mijn studie heb ik getracht mijn ideeën in de praktijk te brengen in Guatemala. Ik heb zes jaar in een Mayadorp nabij het regenwoud gewoond en veel gezien en meegemaakt. De afgelopen jaren heb ik verschillende lesprogramma’s ontwikkeld om het onderwijsniveau in Guatemala te vergroten en duurzaam land- en bosgebruik te bevorderen. Ik heb ook les gegeven op scholen in het regenwoud van Nicaragua en ben nu betrokken bij een onderwijsproject in het regenwoud van Ecuador. Mijn kennis over het regenwoud is dan ook groot en ik kan kinderen vertellen over eigen ervaringen en tevens foto’s laten zien die ik zelf heb gemaakt van onder andere bijzondere vogels, vlinders en orchideeën.
Aardrijkskunde en geschiedenis
Het meeste regenwoud is te vinden in landen rond de evenaar. Het Braziliaanse regenwoud is verreweg het grootste gevolgd door het Congolese en Indonesische regenwoud. De oorzaken van ontbossing verschillen van land tot land. Het Braziliaanse regenwoud verdwijnt met name door grootschalige landbouw waarbij regenwoud plaats maakt voor veehouderij en sojateelt. Het Congolese regenwoud wordt minder bedreigd eenvoudigweg omdat het gebied niet erg toegankelijk is. Een groot probleem vormt echter hier de grootschalige handel in vlees van wilde dieren, het zogenaamde ‘bushmeat’ dat zeer populair is bij de stadsbevolking. Het Indonesische regenwoud wordt bedreigd door de handel in hardhout en de aanleg van enorme palmolieplantages. In veel andere landen, zoals Madagaskar, is zwerflandbouw de voornaamste oorzaak van ontbossing.
Er zijn echter gelukkig ook nog steeds enorme bosgebieden waar de mens nauwelijks invloed op heeft. In Nieuw Guinea leven vele stammen nog min of meer zoals de mensen in Nederland leefden in het tijdvak van de jagers en boeren. Tot zo’n honderd jaar geleden werden hondentanden algemeen gebruikt als betaalmiddel in Nieuw Guinea. De verschillende stammen hebben weinig contact met elkaar en leven grotendeels van eenvoudige landbouw, het houden van varkens en de jacht en/of visserij. De relatie met de natuur is nog erg traditioneel. Zo jagen Papoea’s op de kasuaris, een grote struisvogelachtige vogel. Het vlees wordt gegeten, de veren gebruikt als decoratie, de dijbenen voor het maken van dolken en de nagels worden gebruikt voor het maken van kettingen. Krokodillen worden vereerd en de veren van paradijsvogels worden gebruikt bij dansgelegenheden om indruk te maken op vrouwen.
Natuur en milieu
Kolibries zijn interessante vogels om als voorbeeld te nemen voor de rijke fauna van het regenwoud. In Zuid Amerika komen zo’n 300 soorten kolibries voor, de meeste in het regenwoud. Er zijn kolibries in alle kleuren van de regenboog en de kleinste, de bij-kolibrie uit Cuba, is niet veel groter dan een hommel en legt eitjes ter grootte van een doperwt. Het hoofdvoedsel van de kolibries is nectar. Kolibries hebben speciale aanpassingen om nectar uit bloemen te zuigen. Zij kunnen hun vleugels tot meer dan 70 keer per seconde op en neer slaan en zijn de enige vogels die ook achteruit kunnen vliegen. Verschillende kolibries hebben ook een aangepaste snavel om nectar uit speciale bloemen te kunnen zuigen. Zo is de snavel van de zwaardsnavelkolibrie even lang als zijn lichaam en is hij de enige kolibrie die nectar kan zuigen uit een speciale buisvormige bloem. Kolibries hebben een aparte rol in het ecosysteem. Zo worden jonge kolibries hoofzakelijk gevoerd met hele kleine spinnetjes terwijl vogelspinnen zowel de jonge als volwassen kolibries kunnen opeten.
Rekenen
De belangrijkste dieren in het regenwoud zijn niet grote dieren zoals gorilla’s of tijgers, maar juist de kleinste: mieren. Parasolmieren zijn de belangrijkste bladeters in het regenwoud. Zij zijn feitelijk geen bladeters, maar boeren. Zij knippen stukjes blad, nemen deze mee naar hun nest om deze te voeren aan een speciaal soort schimmel. De schimmel voorziet de mieren vervolgens van voedsel. Een kolonie kan bestaan uit enkele miljoenen mieren die een boom kan ontbladeren enkele elke uren tijd. Trekmieren zijn de belangrijkste roofdieren in het regenwoud. Een grote kolonie kan in een nacht wel 50.000 prooien vangen variërend van kleine kevertjes tot grote schorpioenen en zelfs slangen. Het leven van mieren leent zich goed voor allerlei rekensommen variërend van eenvoudig tot zeer moeilijk. Een mier weegt 0,005 gram. Hoeveel mieren gaan er in een gram? Hoeveel mieren wegen evenveel als een olifant van 6.000 kilo? Een parasolmier kan tot 50 keer zijn gewicht dragen. Hoeveel gram kan een parasolmier dragen? Een groot blad weegt 2 gram. In hoeveel stukjes moet de mier dit blad knippen om uiteindelijk het gehele blad mee naar het nest te kunnen nemen? En zo zijn er nog veel meer sommen te bedenken.
Taal
Apen lijken veel op mensen en zijn het onderwerp van talloze verhalen. De pygmeeën uit Congo hebben een mooi verhaal over de eerste apen. Dit waren twee dieven die zich in een boom verstopten en uiteindelijk zijn veranderd in apen. Een verhaal uit Brazilië gaat over een slingeraap die mens wilde worden, maar na allerlei mensendingen gedaan te hebben tot de conclusie kwam dat aap zijn leuker is. Een apenverhaal uit de Filippijnen is zelfs spannend. De bosdieren horen enge geluiden komen uit de verlaten hut van Jojo de jager. Oom aap, het slimste dier van het bos, moet gaan onderzoeken of in de hut van Jojo de jager geesten ronddwalen… De verhalen lenen zich voor uiteenlopende taalopdrachten van begrijpend lezen tot het schrijven van een eigen verhaal.
Inzamelingsactie
Als alle groepen van de school les krijgen over het regenwoud kan het programma desgewenst afgesloten worden met een inzamelingsactie ten behoeve van een onderwijsproject in het regenwoud van Ecuador. Ik heb een aantal lesprogramma’s ontwikkeld over lokale dieren die erg succesvol zijn. Kinderen leren spelenderwijs over de hen omringende natuurlijke rijkdom en over duurzaam land- en bosgebruik. Leerlingen kunnen met een intekenlijst poppetjes en vriendschapsarmbandjes uit Guatemala verkopen. Deze manier van fondswerven is erg succesvol gebleken op verschillende Nederlandse scholen. Kinderen kunnen relatief snel een voor hen aansprekend bedrag inzamelen en de mensen die sponsoren krijgen iets leuks. De leerlingen leren tijdens de lessen over de bedreigingen van het regenwoud en door het inzamelen van geld kunnen zij een steentje bijdragen aan de instandhouding van het regenwoud en daarnaast ook aan het tegengaan van klimaatverandering. Ik kan zelf zorgen voor de intekenlijsten, controle van geld en distributie van de poppetjes en armbandjes. De actie levert dus geen extra werk op voor de onderwijzers.
Kunstzinnige oriëntatie
De leerlingen kunnen hun eigen regenwoud maken. Zij worden hierbij geholpen met verschillende kleurplaten. Een basiskleurplaat van een regenwoudboom en kleurplaten met vlinders, vogels, apen en andere dieren. Deze kunnen worden uitgeknipt om de boom mee te vullen. Met gekleurd papier kunnen de leerlingen ook een driedimensionaal effect geven aan hun boom. Kolibries lenen zich ook goed voor kunstzinnige oriëntatie en zelfs drama. Ik heb een activiteit op een school georganiseerd waarbij kinderen uit groep 3 een kleurplaat van een kolibrie inkleurden. Zij maakten ook bloemen en insecten van gekleurd papier. Deze werden gebruikt voor een eenvoudig toneelstukje over een familie kolibries waarbij een deel van de leerlingen werd betrokken.
Beschikbare objecten
Naast eerder genoemde objecten heb ik meer objecten uit Nieuw Guinea waaronder tasjes gemaakt van vezels en versiert met zwijnentanden, een met oker geverfde zak en mat van vezels die werden gebruikt voor het verzamelen van de rupsen van de sagopalm en zelfs een oorlogsschild gemaakt van de steunwortel van een grote boom. Daarnaast heb ik een kunstig gemaakte babydrager van de Dayak, een stam uit het regenwoud op Borneo en een koker, schaamlap en ketting gemaakt van zaden door Indianen uit het Surinaamse regenwoud.
