Bureau Guacamaya
Geschiedenis van geld
Van schelpen en kralen tot oorlogsgeld
Schelpen en kralen worden al duizenden jaren gebruikt als ruilmiddel en als voorloper van ons moderne geld. Tot 200-300 jaar geleden waren schelpen en kralen in grote delen van Afrika bruikbaarder als ‘geld’ dan modern geld. In Nieuw Guinea en delen van Polynesië is modern geld minder dan 100 jaar algemeen geaccepteerd. Ik heb van verschillende tijdvakken interessante en belangrijke objecten om de leerlingen de geschiedenis van geld te laten voelen en beleven. Schelpen en stenen kralen uit de tijd van jagers en verzamelaars. Verschillende Romeinse munten met een steeds lagere zilverwaarde waaraan je de teloorgang van het Romeinse rijk kunt zien. De verschillende munten die werden gebruikt door de bewoners van de zeven verenigde provincies in de Gouden Eeuw. Handelskralen, armbanden en kaurischelpen die werden gebruikt in de slavenhandel. Tevens geld uit tijden van oorlog. Grote, zilveren vijfmarkmunten net voor het uitbreken van de eerste wereldoorlog en biljetten van miljoenen tot 10 miljard mark na de eerste wereldoorlog. Ook noodgeld dat werd uitgegeven door Duitse en Oostenrijkse dorpen en steden en zelfs geld van hout uit Oostenrijk. Ik heb daarnaast Nederlandse voedselbonnen en een bijbehorend identificatiebewijs uit de tweede wereldoorlog.
Ham pilu
Indiaanse benen kralen
Aardrijkskunde en geschiedenis
Schelpen als vorm van geld zijn in grote delen van de wereld gebruikt. Wampum en dentalium in Noord Amerika, spondylus in Zuid Amerika en kauri’s in grote delen van Afrika en Azië. Nieuw Guinea en Polynesië zijn de meest interessante gebieden voor dit lesprogramma. Niet alleen omdat zij relatief kort geleden nog geen gebruik maakten van modern geld, maar ook omdat zij voor onze begrippen wel heel erg bizarre vormen van geld gebruikten. In Nieuw Guinea was het varken voor lange tijd het belangrijkste betaalmiddel. Daarnaast werden ook allerlei schelpen en tanden gebruikt als vorm van geld waaronder hondentanden. In Polynesië werden naast schelpen ook lange tijd tapa’s gebruikt als vorm van geld. Tapa’s zijn vellen beschilderd ‘papier’ gemaakt van boombast. Hoe groter en mooier beschilderd, hoe hoger de waarde.
Kralen zijn ook in grote delen van de wereld als betaalmiddel gebruikt. Kralen werden in de prehistorie gemaakt van kwarts en schelpmateriaal en hadden waarschijnlijk al een soort van betaalfunctie. Er werden ook kralen gemaakt van andere steensoorten en botmateriaal. De Indianen in Noord Amerika gebruikten dergelijke kralen als betaalmiddel. Met de kolonisatie van Afrika deden glazen kralen hun intrede in de handel en werden deze gebruikt om slaven, ivoor en goud mee aan te kopen. Kralen en schelpen werden (en worden) gebruikt voor het maken van allerlei sieraden en ook voor bijzondere gebruiksvoorwerpen zoals de ham pilu. De ham pilu is een houten pop uit Kameroen die wordt versierd met kralen, kaurischelpen en zelfs lederen zakjes met ‘toverstof’. De man geeft aan zijn vrouw een ham pilu en zij draagt deze met zich mee tot ze bevalt.
Spondylus
Handelskralen uit Venetië
Bruidsschat uit Nieuw Guinea
Natuur en milieu
Veel natuurproducten zijn gebruikt als geld dan wel ruilmiddel, vooral veel schelpen. Allerlei soorten tanden zijn ook gebruikt als geld/ruilmiddel. Van honden- en dolfijntanden in Nieuw Guinea tot paardentanden in delen van India en wolventanden in Noord Amerika. Veren zijn ook wel gebruikt als ruilmiddel. Zo waren de staartveren van de quetzal het duurste product voor de oude Maya’s en de staartveren van de arend werden zeer hoog gewaardeerd door de Noord Amerikaanse Indianen. Het gebruik van deze natuurproducten heeft echter niet geleid tot het uitsterven van soorten omdat het gebruik van deze producten gepaard ging met respect voor de natuur en het verwerven van geld en rijkdom geen doel op zich was.
dentaliumschelpen
Kaurischelpen
Rekenen
In Afrika werden kaurischelpen gebruikt om onder andere ivoren slagtanden mee te kopen. De schelpen waren eerst relatief veel waard, maar later steeds minder omdat de VOC schepen enorme ladingen kaurischelpen aanvoerden voor de Afrikaanse handel. De kaurischelpen werden toen gewogen en per kilo geruild voor verschillende goederen. Er kunnen sommen gemaakt worden waarbij hoeveelheid en gewicht- of inhoudsmaten samen worden gebruikt. Bijvoorbeeld: een grote slagtand kost 25 kilo schelpen. Er gaan 300 schelpen in een kilo. Hoeveel schelpen kost de slagtand? Of er gaan 50 schelpen in een liter ofwel kubieke decimeter. Een emmer is 8 liter. Een kip kost 20 schelpen. Hoeveel kippen kan je kopen met een emmer schelpen? Er kunnen ook eenvoudige sommen worden gemaakt waarbij een aantal schelpjes gebruikt wordt voor het kopen van goedkope producten zoals vruchten.
Taal
De les kan worden begonnen met een kleine introductie en vervolgens krijgt elk groepje leerlingen enkele kaurischelpen en de opdracht om redenen te bedenken waarom deze schelpen geschikt zijn als geld. Later kan een vertegenwoordiger van de groep de verschillende bedachte redenen presenteren voor de klas. De leerlingen oefenen ook met het vormen van zinnen waarbij woorden gebruikt moeten worden die iets te maken hebben met de geschiedenis van geld. Daarnaast zijn ze veel bezig met begrijpend lezen.
Kunstzinnige oriëntatie
Ik heb meer dan honderd verschillende bankbiljetten uit alle delen van de wereld. Vaak voorzien van het hoofd van een koning of president, maar soms ook met kleurrijke dieren of vogels. Ik deel aan elk groepje een aantal bankbiljetten uit die ter inspiratie kunnen dienen voor het ontwerpen van een eigen bankbiljet. Een andere mogelijkheid is de kinderen een eigen tapa te laten ontwerpen.
Beschikbare objecten
Naast de afgebeelde objecten heb ik vele soorten handelskralen en kralen gemaakt van natuurmaterialen. Tevens een grote variëteit aan kettingen met waarde objecten zoals kralen, schelpen en tanden. Ik heb verschillende tapa’s en kleedjes met geometrische motieven die als ruilmiddel in Congo werden gebruikt. Ten slotte een grote variëteit aan munten en bankbiljetten.
